Przekarmianie koni jest coraz częściej spotykanym błędem żywieniowym. Zdarza się, że właściciele podają swoim koniom nawet kilkanaście kilogramów paszy treściwej dziennie, często dzieląc ją tylko na dwa posiłki, przy okazji zastanawiając się dlaczego ich koń wciąż chudnie ?
Aby zrozumieć istotę problemu, należy zagłębić się w anatomię oraz fizjologię przewodu pokarmowego koni.
Podstawowymi odcinkami przewodu pokarmowego koni są: jama ustna, gardziel, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube wraz z jelitem ślepym, okrężnicą oraz odbytnicą. Przewód pokarmowy koni jest pod względem budowy anatomicznej oraz funkcjonowania przystosowany do stałego pobierania małych ilości paszy objętościowej, tak jak odbywa się to w naturalnych warunkach bytowania.
Trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego oraz różnice w trawieniu paszy treściwej i objętościowej.
W jamie ustnej pokarm podczas żucia zostaje silnie rozdrobniony, roztarty oraz naśliniony. Na pobranie jednego kilograma owsa lub granulatu koń średnio poświęca 10 minut, natomiast przeżucie kilograma paszy objętościowej zajmuje mu około 40-50 minut. Również bardzo istotną różnicą z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego jest wydzielanie śliny. Podczas pobierania paszy treściwej koń wydziela 1-1,5 kg śliny na 1 kg paszy, natomiast żując siano lub słomę 3-5 kg śliny na1 kg paszy.
Ślina koni nie zawiera enzymów trawiennych, jednak pełni bardzo ważną rolę – neutralizacji kwasów żołądkowych w przedniej części żołądka.
Żołądek u średniej wielkości konia (500 kg masy ciała) ma wielkość 15-20 litrów, czyli biorąc pod uwagę ogólną masę ciała konia – jest niewielki. Przystosowany jest do ciągłego przyjmowania małych porcji pożywienia. Jeśli chodzi o budowę przypomina ziarno fasoli i podzielony jest na dwie części: przednią część –bezgruczołowy worek ślepy oraz tylną – wyściełaną błoną śluzową z gruczołami wytwarzającymi sok żołądkowy. Dzięki silnemu mięśniowi zwieracza, w miejscu połączenia przełyku z wpustem żołądka, gdy żołądek jest przepełniony dochodzi do skurczu zwieracza, w wyniku czego konie nie mają odruchu wymiotnego.
Trawienie w żołądku zachodzi dzięki enzymom zawartym w paszy, enzymom bakteryjnym oraz pod wpływem soku trawiennego. W przedniej części dominują procesy bakteryjne, możliwe dzięki obecności mikroorganizmów; natomiast w tylnej części gruczołowej wydzielana jest pepsyna trawiąca białko oraz kwas solny.
Żołądek wypełnia się warstwowo, zaczynając od worka ślepego, stopniowo przemieszczając się w kierunku części gruczołowej (z równoczesnym upłynnieniem się treści pokarmowej). Pasza treściwa jest wolniej transportowana w dół ze względu na mniejsze naślinienie i wyższą zawartość suchej masy, niż pasza objętościowa. Z tego względu po pobraniu większych ilości pasz treściwych – żołądek jest silniej wypełniony.
Za względu na budowę oraz wielkość, żołądek jest bardzo podatny na zaburzenia czynnościowe oraz przepełnienie.
Dalszym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jelito cienkie, które możemy podzielić na dwunastnicę, jelito czcze i jelito biodrowe.
Błona śluzowa jelita wyścielona jest nabłonkiem, pokrytym kosmkami, które zwiększają powierzchnię chłonną; posiada również liczne gruczoły wydzielające sok jelitowy. Uwodniona treść pokarmowa różni się pod względem zawartości suchej masy – u koni żywionych paszą objętościową wynosi mniej niż 4 %, natomiast przy podaniu samej paszy treściwej sięga nawet do 10%; mieszana przesuwana jest dalej za pośrednictwem ruchów jelitowych.
Wart uwagi jest fakt, że koncentracja lotnych kwasów tłuszczowych w jelicie cienkim jest wyższa, gdy żywienie opiera się na paszach objętościowych suchych. Natomiast koncentracja kwasu mlekowego zarówno w żołądku jak i jelicie cienkim, rośnie wraz ze wzrostem ilości paszy treściwej, co z kolei niekorzystnie przekłada się na obniżenie pH.
Dalsze procesy odbywają się w jelicie ślepym oraz okrężnicy, które pełnią rolę „komory fermentacyjnej” – pod wpływem bakterii rozkładają składniki włókna surowego oraz niestrawionych wcześniej składników pokarmowych.
Zaburzenia procesów fermentacyjnych spowodowane zbyt dużymi dawkami paszy treściwej w diecie
Pobieranie nadmiernej ilości paszy treściwej powoduje dysfunkcje przewodu pokarmowego. Przekarmianie prowadzi do wzmożonych procesów mikrobiologicznych w części bezgruczołowej żołądka oraz w konsekwencji do powstania znacznych ilości kwasu mlekowego, który negatywnie oddziałuje na śluzówkę – podrażniając ją. Przyczynia się to w znaczny sposób do powstawania owrzodzeń. W części gruczołowej również dochodzi do zaburzeń. pH masy pokarmowej. Po kontakcie z sokiem żołądkowym z tylnej części, pH powinno stopniowo się obniżyć, hamując tym samym działanie bakterii; niestety gdy żołądek wypełniony jest nadmiernie paszą treściwą, sok żołądkowy dociera tylko do zewnętrznych części masy. Dopiero w części odźwiernikowej następuje wymieszanie. W wyniku niedostatecznego wymieszania treści pokarmowej z sokiem żołądkowym nie dochodzi do dostatecznego obniżenia pH i zahamowania fermentacji bakteryjnej. Skutkiem tej sytuacji jest wydzielanie dużej ilości gazów, podwyższenie ciśnienia w żołądku, co wywołuje niepokój u zwierzęcia oraz może doprowadzić do bólu kolkowego.
Nadmierna podaż pasz treściwych prowadzi również do krótko i długotrwałych zmian w aktywności, liczebności i składzie mikroflory przewodu pokarmowego, które warunkują odpowiednie trawienie i wchłanianie składników pokarmowych. Zaburzenia pracy przewodu pokarmowego wynikające z przekarmienia mogą powodować wytwarzanie nadmiernej ilości gazów, toksyn czy kwasów. Mogą być przyczyną wzdęć, kolek, podrażnień błony śluzowej (co po dłuższym czasie prowadzi do wrzodów) oraz skrętu jelit.
Jak zatem karmić, by go nie przekarmić ?
- Przede wszystkim należy pamiętać, że ze względu na anatomiczne przystosowanie układu pokarmowego pasza objętościowa bezwzględnie powinna być głównym składnikiem diety konia. Jej ilość w diecie nigdy nie powinna być niższa niż 1% masy ciała konia, natomiast optymalna ilość sięga 1,5-2%. Siano powinno być dobrej jakości, jeżeli tak nie jest lub ilość siana w diecie jest niewystarczająca warto zastosować w diecie sieczki z traw niskocukrowych lub lucerny. Pasza objętościowa – w najkorzystniejszym dla konia modelu powinna być skarmiana „do woli” lub (np. u koni z tendencją do tycia ) – podzielona na porcję do każdego karmienia; zawsze należy zadawać ją przed podaniem paszy treściwej.
- Dodanie sieczki do posiłku treściwego może być idealnym sposobem na wymuszenie u konia wolniejszego i dokładniejszego przeżuwania posiłku. Co przyczyni się do lepszego trawienia oraz wchłaniania składników pokarmowych.
Należy przestrzegać zasady, by na jedno karmienie koń nie dostawał (w zależności od zawartości skrobi) więcej niż 0,4-0,5 kg paszy treściwej / 100 kg masy ciała. - Ilość paszy treściwej należy ustalać na podstawie zapotrzebowania konia, uwzględniając kondycję wizualną konia, rodzaj wykonywanej pracy, masę ciała, wiek, rasę oraz porę roku. Warto skorzystać z „norm żywienia koni” lub zaufać specjaliście;
- Absolutnym minimum są 2 karmienia dziennie, natomiast zaleca się podzielenie dziennej dawki paszy treściwej na 3-4 lub więcej karmień;
- Ze względu na fakt, iż soki trawienne u konia wydzielane są stale, a nie tylko w porach karmienia, konie nie powinny być narażone na okresy dłuższe niż 3-4 godziny bez dostępu do paszy objętościowej. Z tego względu zwierzęta wychodzące na padok powinny mieć na nim dostęp do siana.
- Pasze treściwe zawsze muszą odznaczać się najwyższą jakością higieniczną. Konie są wysoce wrażliwe na pasze zepsute czy skażone. Należy regularnie kontrolować jakość zarówno pasz treściwych jak i objętościowych!
- Należy zadbać o to by koń zawsze miał dostęp do świeżej wody.
Podsumowując , należy pamiętać, że stosowanie nadmiernych ilości pasz treściwych w diecie koni, szczególnie przy ograniczonej ilości posiłków w ciągu dnia, jest poważnym błędem żywieniowym, który niewątpliwie negatywnie wpływa na zdrowie konia. Zbilansowana, dostosowana do faktycznego zapotrzebowania konia oraz podzielona na kilka mniejszych posiłków dieta – jest podstawą do utrzymania w zdrowiu jego układu pokarmowego. Z tego względu warto przyjrzeć się jak wygląda karmienie w stajni Twojego konia ile posiłków dziennie oferuje pensjonat oraz czy ilość siana jest wystarczająca. By oszczędzić pupilowi i sobie problemów, nie tylko zdrowotnych, ale i finansowych, zachęcam do konsultowania diety z doradcą żywieniowym.
Martyna Kaczmarek