Żywienie koni jest tematem złożonym, z wieloma aspektami należy zapoznać się szczegółowo. Nasi pupile mają swoje wymagania które należy spełnić aby koń mógł się cieszyć długim, zdrowym, produktywnym życiem. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku koni sportowych, a jednymi z najbardziej obciążonych koni są te, które biorą udział w rajdach długodystansowych.
Zasady rządzące rajdami długodystansowymi są, w gruncie rzeczy, proste. Koń, który jako pierwszy ukończy wyścig w odpowiednim, dobrym stanie zdrowia, ogłaszany jest zwycięzcą. Start, meta oraz koniec każdego odcinka, nazywanego “pętlą”, związany jest z kontrolą weterynaryjną i, aby kontynuować wyścig, koń rajdowy musi dostać pozytywną opinię lekarza weterynarii. Ważne jest zatem, aby koń w diecie miał dostarczone wszystkie niezbędne do życia i zdrowia substancje.
Rodzaj wysiłku wykonywanego przez konie biorące udział w rajdach długodystansowych
Koń, który na każdym odcinku uzyskuje średnią prędkość do 20 km/h, trasę 80-kilometrowego rajdu przebiegnie w około 4 godzin. Rozłożony w czasie potężny wysiłek fizyczny wymusza zastosowanie odpowiedniego modelu żywieniowego Konie, które biorą udział w wyścigach lub konkursach skokowych, doświadczają innego rodzaju wysiłku od tych które startują w rajdach długodystansowych. Jest to wysiłek anaerobowy, w którym energia powstaje pod wpływem szybkich skurczów mięśni. Rajdy długodystansowe wymagają wysiłku aerobowego, czyli wysiłku rozłożonego na dłuższy czas, który stwarza okazję dla mięśni do bardziej selektywnego wyboru źródła energii pochodzącego głównie z dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Dlatego tak ważne jest dostarczenie w dawce pokarmowej odpowiedniej ilości wysokiej jakości włókien.
Zapotrzebowanie energetyczne
W najprostszym ujęciu potencjałem energetycznym paszy nazywamy zdolność paszy do dostarczenia zwierzęciu niezbędnego paliwa do zasilenia funkcji życiowych oraz zapewnienia odpowiedniej kurczliwości mięśni. Energia może być dostarczana z różnych substancji, takich jak cukry, tłuszcze czy białka. Po przetrawieniu przez układ pokarmowy są one dostarczane poprzez układ krwionośny do wątroby oraz mięśni, gdzie są magazynowane w postaci glikogenu, oraz do adipocytów, czyli komórek odpowiedzialnych za syntezę i magazynowanie tłuszczów prostych. Substancje te stanowią zatem zapasy energii dla potencjalnych skurczów mięśni. Związana w ten sposób energia musi zostać później przetworzona na energię mechaniczną, co odbywa się już w obrębie komórki mięśniowej. Podstawową jednostką energetyczną w każdym organizmie jest ATP, czyli trifosforan adenozyny, który jest magazynowany w małych ilościach i błyskawicznie spalany w czasie wysiłku fizycznego. Oznacza to więc, że koń rajdowy musi być w stanie na bieżąco tworzyć ATP. Możemy wyróżnić trzy rodzaje mięśni: typ I, czyli mięśnie wolno kurczliwe, oraz IIA i IIB, czyli mięśnie szybko kurczące się. Oprócz kurczliwości różnią się też one zdolnością do tworzenia ATP. Konie rajdowe w trakcie wysiłku jaki wykonują wykorzystują zwłaszcza mięśnie typu I. Oznacza to, że skład pasz dla koni rajdowych powinien być tak skonstruowany, aby ułatwić temu typowi mięśni pracę.
Źródła Energii
Skrobia
Skrobia jest wielocukrem złożonym z wielu cząstek glukozy. W jelicie cienkim jest rozkładana i za pomocą układu krwionośnego może być transportowana do mięśni i wątroby gdzie jest przekształcana do glikogenu, magazynowana jako tkanka tłuszczowa lub wykorzystywana do wytworzenia ATP. Nie może jednak być jej zbyt dużo, gdyż nadmiar powoduje zaburzenia flory jelitowej prowadząc do wzdęć kolek, czy ochwatów.
Włókno pokarmowe
Włókno pokarmowe, jako substancja nie ulega trawieniu. Ma jednak bardzo ważne zadanie w żywieniu koni, gdyż obecne w jelicie grubym bakterie prowadzą do fermentacji i wytworzenia łańcuchów krótkich kwasów tłuszczowych. Kwasy te są następnie dostarczane do wątroby, gdzie mogą być przekształcone do glukozy i glikogenu lub do zapasów tłuszczu w organizmie konia. Długi czas tego procesu oznacza zatem że włókno jest ważnym źródłem energii dla koni, w szczególności kiedy wykonują wysiłek areobowy. Włókno pokarmowe pobierane jest głównie z pasz objętościowych. Dlatego tak ważne jest zapewnienie koniom dostępu do wysokiej jakości siana lub pastwiska. Przyjmuje się, że optymalna dawka siana to 2% masy ciała, czyli dla przeciętnego konia rajdowego będzie to ok. 8 kg. Dobrym źródłem włókna są również wysłodki buraczane ze względu na jego wysoką zawartość oraz podwyższoną wartość energetyczną. Odpowiednia dla koni rajdowych dieta powinna zawierać co najmniej 20% włókna pokarmowego.
Tłuszcz
Badania wskazują na duże znaczenie tłuszczu w diecie koni, które wykształciły zdolność do jego lepszego użytkowania jako źródło energii, co pozwala im zmniejszyć spalanie glikogenu mięśniowego oraz wątrobowego. Inną ważną cechą jest jego wysoka kaloryczność (1 gram tłuszczu dostarcza ok. 9 kcal energii). Konie rajdowe często nie jedzą na tyle dużo żeby zapewnić utrzymanie masy ciała. Dodatek tłuszczu w paszy może zatem zapewnić jej wysoką energetyczność przy zmniejszonej ilości karmy, jaką koń musiałby. Tłuszcz powinien stanowić od 7 do 10% masy karmy.
Białko
Białko stanowi budulec mięśniowy, ale jeżeli jest dostarczane w nadmiarze może być ono wykorzystane jako źródło energii co nie jest korzystne. Nadmiar białka może prowadzić do zwiększonego zapotrzebowania na wodę oraz nagromadzenia końcowych produktów przemiany materii, które mogą skutkować kolkami oraz drażliwością mięśni. Wymogi koni rajdowych na białko wynoszą około 10% całkowitej diety.
Funkcje wody i elektrolitów
Utrzymanie prawidłowej temperatury ciała jest niezbędne dla zdrowia i kondycji konia. Za termoregulacyjną w dużym uproszczeniu woda. Podczas pokonania dystansu 80 km może dojść nawet do utraty 40 litrów płynów Woda odpowiadająca za termoregulację utracona w czasie wysiłku na drodze pocenia musi być zatem wyrównywana. Wraz z potem organizm traci elektrolity – jony pierwiastków, które odgrywają ważną rolę w transporcie wody przez błony komórkowe oraz zapewniają prawidłową funkcję nerwów, mięśni i gospodarki energetycznej. Duża utrata tych ważnych dla życia pierwiastków może w wielu przypadkach powodować zaburzenia nerwowo – mięśniowe i układowe. W okresie przedłużającego się wysiłku może dojść do poważnego odwodnienia komórek. Dlatego tak istotne jest wprowadzenie do diety konia rajdowego preparatów, które na bieżąco będą uzupełniać elektrolity.
Podsumowując zastosowanie odpowiedniego modelu żywieniowego może mieć istotny wpływ na porażkę bądź sukces w omawianej dyscyplinie. Układając program żywieniowy trzeba wziąć pod uwagę obciążenia jakim konie będą poddawane. Efektywne żywienie jest procesem długofalowym, w którym częste zmiany nie są pożądane, dlatego decydując się na konkretne rozwiązania warto wcześniej sprawdzić dostępność zastosowanych komponentów i mieszanek paszowych. O komentarz na temat pasz dla koni rajdowych poprosiliśmy Panie Beatę Szlezyngier-Jagielską oraz Katarzynę Kłosek, członkinie kadry narodowej długodystansowych rajdów konnych – W trakcie wielu treningów startów, w jakich my i nasze koleżanki z klubu jeździeckiego Leśny brałyśmy udział, miałyśmy okazję przetestować różne systemy żywieniowe. Poszukiwania idealnie zbilansowanej diety trwały długo. Dopiero zastosowanie mieszanek bogatych w wysokiej jakości włókna i tłuszcze przyniosły oczekiwane efekty. W zeszłym roku trafiłyśmy na pasze nowego, polskiego producenta, który zaproponował nam wprowadzenie do diety paszę zawierającą w swoim składzie lucernę oraz wysłodki buraczane. Dzięki temu konie uzyskały dostęp do stałego źródła wolnouwalnianej energii. Ponad to pasza ta okazała się pomocna w zachowaniu równowagi elektrolitowej naszych koni. Strzałem w dziesiątkę okazała się propozycja zastosowania otrębów ryżowych, które zawierały sporą ilość oleju. Dzięki temu została zwiększona kaloryczność dawki pokarmowej co jest bardzo istotnym czynnikiem szczególnie w okresie startowym. Przychylam się do opinii, że racjonalne żywienie może mieć istotny wpływ na osiągane wyniki w rajdach długodystansowych.